Δίκωμο

Δίκωμο
Εικόνα Δίκωμο
[[File:{{{imagemap}}}|270px|text-top|]]
Γεωγραφικά Στοιχεία
Επαρχία	Κερύνεια
Συντεταγμένες	35°15'45.1"N 33°18'56.1"E
Ιστοσελίδα
Δίκωμο

Το Δίκωμο είναι χωριό της Κυπριακής Δημοκρατίας στο κατεχόμενο από την Τουρκία τμήμα της επαρχίας Κερύνειας.

Ονομασία

Το χωριό Δίκωμο ονομάστηκε έτσι, γιατί αποτελείται από δύο κώμες (χωριά), το Πάνω και το Κάτω Δίκωμο. Την άποψη αυτή συμμερίζονται άτομα που ασχολήθηκαν με τα ονόματα των χωριών, όπως ο Σίμος Μενάρδος, ο Νεοκλής Κυριαζής και ο Νέαρχος Κληρίδης. Με την άποψη αυτή, φαίνεται να διαφωνεί ο Goodwin, ο οποίος ισχυρίζεται πως «ενώ μερικοί αποδίδουν την έννοια Δίκωμο ως διπλό χωριό εντούτοις τα δυο χωριά έχουν ξεχωριστή ιστορία και πιθανόν να δημιουργήθηκαν σε διαφορετικές εποχές». Το χωριό, όμως, είναι γνωστό με την ίδια ελληνική ονομασία από τα Μεσαιωνικά χρόνια, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο οικισμός υπήρχε από τη Βυζαντινή εποχή (δηλαδή πριν το 1191 μ.Χ.).

Το 1975 οι κατοχικές δυνάμεις το «μετονόμασαν» σε Dikmen (Ντικμέ) που σημαίνει κορυφή, ενώ έχει δοθεί η διάκριση Αsagi για το Κάτω και Υυgari για το Πάνω που σημαίνουν ότι και στην ελληνική γλώσσα, δηλαδή Πάνω και Κάτω χωριό.

Ιστορία

Η ύπαρξη πολλών αρχαίων τάφων και η ανεύρεση αντικειμένων που ανάγονται τόσο στη νεολιθική περίοδο όσο και στην εποχή του χαλκού σε διάφορες περιοχές του χωριού είναι απόδειξη για την κατοίκηση του χώρου στα αρχαία χρόνια.

Περιοχές στις οποίες έχουν βρεθεί αρχαιότητες είναι οι εξής:

Πέτρος: Νοτιοδυτικά του Πάνω Δικώμου. Η περιοχή έχει ανασκαφεί το 1934 από το Κυπριακό Μουσείο και βρέθηκαν νεολιθικά εργαλεία και σκεύη. Μάντρες του Ιωνά: Ανασκάφηκε τον Ιούνιο του 1957 από το Κυπριακό Μουσείο. Τάφοι, αντικείμενα της λίθινης και χάλκινης περιόδου. Βουνάριν του Κοιλιάρη: Ένα χιλιόμετρο περίπου Βορειοανατολικά του Πάνω Δικώμου. Μερικά νεολιθικά αντικείμενα βρέθηκαν εδώ το 1958. Πλάκες: Ένα περίπου χιλιόμετρο Βορειοανατολικά του Κάτω Δικώμου. Το 1958 επίσης βρέθηκαν πολλά νεολιθικά αντικείμενα. Κάτω Μύλος: Μεταξύ Πάνω και Κάτω Δικώμου. Το 1958 βρέθηκαν νεολιθικά αντικείμενα. Μαύρο Νερό: Μεταξύ Πάνω Δικώμου και Ονίσιας. Έχουν βρεθεί εργαλεία της νεολιθικής περιόδου. Η πρώτη εμφάνιση του ονόματος του χωριού σε γραπτή πηγή είναι στα 1373 στο Χρονικό του Λεόντιου Μαχαιρά. Αναφέρεται επίσης σε χειρόγραφα της Φραγκοκρατίας ως χωριό είτε της επαρχίας Λαπήθου είτε της Κερύνειας, ενώ στο χειρόγραφο Λειμωνίδα γίνεται διάκριση μεταξύ Πάνω και Κάτω Δικώμου. Το Δίκωμο αναφέρεται σε γραπτές πηγές την ίδια περίοδο ως Dicomo, Dicomos και Dikomo, χωρίς αυτό να σημαίνει αλλοίωση του ονόματος. Ο πιο παλιός χάρτης της Κύπρου, εξάλλου, που αναφέρει το Δίκωμο ανάγεται στα 1570.

Επί Οθωμανικής κυριαρχίας (571-1878) το χωριό διατηρεί το όνομά του, καθώς δεν αλλοιώθηκε από τους κατακτητές τότε. Συγκεκριμένα σε επίσημα έγγραφα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χρονολογίας 1588-89, που φυλάσσονται στο ανατολικό τμήμα της Λαϊκής Βιβλιοθήκης «Κύριλλος και Μεθόδιος» στη Σόφια, πρωτεύουσα της Βουλγαρίας, το χωριό αναφέρεται ως Δίκωμο, το ίδιο και σε φορολογικούς καταλόγους του 1818, του 1825, του 1830 και του 1841. Από τη μελέτη αυτών των καταλόγων εξάγεται το συμπέρασμα ότι ήταν αμιγώς ελληνικό χωριό.

Δραστηριότητες

Το χωριό είναι γνωστό για τον ασβέστη του, τον οποίο τα παλαιά χρόνια έκαιγαν σε καμίνια με ξύλα. Αυτός είναι κι ένας λόγος για τη μη ύπαρξη πολλών δέντρων στην περιοχή. Οι γυναίκες, εξάλλου, ήταν πολύ καλές υφάντρες, ύφαναν κυρίως για λογαριασμό Λευκωσιατών εμπόρων. Άλλες ασχολίες των κατοίκων ήταν η κτηνοτροφία, η γεωργία, η κατασκευή τζιονιού για μαρμαράκια, ενώ οι περισσότεροι ασχολούνται στη Λευκωσία.

Το χωριό δε γνώριζε το αρνητικό φαινόμενο της αστυφιλίας, γιατί ήταν μεγάλο χωριό κοντά στη Λευκωσία και διέθετε δυο δημοτικά σχολεία με 500 περίπου μαθητές το 1974, τρία σωματεία (στο Κάτω Δίκωμο ήταν τα σωματεία Αχιλλέας και Μάτσης ενώ στο Πάνω Δίκωμο ήταν ο Απόλλων), δυο κινηματογράφους (Βενιζέλος και Παλλάς), καταστήματα για όλα τα είδη και αρκετά καφενεία.

Γεωγραφία και δημογραφικά στοιχεία

Το Δίκωμο είναι κτισμένο στους πρόποδες του Πενταδάκτυλου. Το Πάνω Δίκωμο (υψόμετρο 300 μέτρα σε σύγκριση με 270 περίπου του Κάτω) γύρω στο 1850 είχε πληθυσμό πάνω από 500 κατοίκους. Το Κάτω Δίκωμο, στην ίδια περίπου χρονική περίοδο, είναι το μικρότερο από τα δύο χωριά, με λιγότερους από 200 κατοίκους.

Εκκλησίες

Προφήτης Ζαχαρίας

Η εκκλησία του Πάνω Δικώμου, ο Προφήτης Ζαχαρίας, είναι η πιο παλιά από τις σωζόμενες εκκλησίες της περιοχής. Κτίστηκε, σύμφωνα με γραπτές πηγές, το 1864 και επιδιορθώθηκε το 1894. Είναι πολύ πιθανό τα προηγούμενα χρόνια οι κάτοικοι της περιοχής να λειτουργούνταν σε άλλες εκκλησίες που είτε κατεδαφίστηκαν για να κτιστούν οι σωζόμενες σήμερα είτε βρίσκονται σε ερειπωμένη κατάσταση.

Η εκκλησία κατεδαφίστηκε και ισοπεδώθηκε τις αρχές της δεκαετίας του '90 από τους Τούρκους. Η κατεδάφιση της εκκλησίας σχετίζεται περισσότερο με στρατιωτικούς λόγους. Καταγγελία για την καταστροφή έκανε η μόνιμη αντιπρόσωπος της Κύπρου στο Συμβούλιο της Ευρώπης Θάλεια Πετρίδη με επιστολή της στο Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου Ντανιέλ Νταρσίς και όλους τους μόνιμους αντιπροσώπους.

Άγιος Γεώργιος

Ο Άγιος Γεώργιος στο Κάτω Δίκωμο κτίστηκε το 1887 πιθανόν στη θέση μικρότερης εκκλησίας που κατεδαφίστηκε. Η παράδοση αναφέρει ως τον οικοδόμο της εκκλησίας κάποιον με το όνομα Χατζησάββας. Η ανέγερση της εκκλησίας έγινε με λήψη δανείου. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1907, η εκκλησιαστική επιτροπή εξέδωσε δελτία με στόχο την εξόφληση του χρέους. Το 1912, εξάλλου, οι εισπράξεις θεατρικής παράστασης που δόθηκε από ερασιτέχνες Δικωμίτες στο Αναγνωστήριο «Αναγέννησις» διατίθενται υπέρ της εκκλησίας.

Τα εγκαίνια έγιναν τη μέρα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου το 1901 από το Μητροπολίτη Κερύνειας, κατοπινό Αρχιεπίσκοπο (1909-16) Κύριλλο Β΄. Μια επιγραφή στον αριστερό τοίχο, κοντά στο ψαλτήρι, πληροφορεί ότι «ο πάνσεπτος ναός ούτος εγκαινιάσθη την 23ην Απριλίου 1901 επί Κυρίλλου του Β΄». Ο γυναικωνίτης κτίστηκε πολύ αργότερα, το 1958. Η δυτική αυλή της εκκλησίας χρησιμοποιείτο παλαιότερα ως νεκροταφείο, μάλιστα δυο-τρεις τάφοι σωζόντουσαν μέχρι τελευταία.

Παναγία των Περβολιών Η εκκλησία της Παναγίας των Περβολιών κτίσθηκε το 1932, αμέσως μετά τα Οκτωβριανά, ύστερα από παρότρυνση του δασκάλου Λοϊζου Καραγιάννη. Η εκκλησία αυτή, όπως και το όνομά της το αναφέρει, είναι κτισμένη μέσα στα περιβόλια του χωριού και λειτουργούσε μόνο δυο φορές το χρόνο: την Τρίτη του Πάσχα και στις 8 του Σεπτέμβρη, οπότε γινόταν και πανηγύρι.

Άλλοι ναοί

Άλλα παρεκκλήσια ή ξωκλήσια στο Δίκωμο είναι τα πιο κάτω:

• Αγία Μαρίνα, λίγο πιο πάνω από την περιοχή Πηγάδια. Ερείπια εκκλησίας. Την Τρίτη του Πάσχα γινόταν λειτουργία και πανηγύρι εδώ μέχρι το 1932 που κτίσθηκε η Νέα εκκλησία της Παναγίας των Περβολιών οπότε γινόταν εκεί.

• Άγιος Κωνσταντίνος, στο σπίτι του Κτωρή, στο Κάτω Δίκωμο.

• Άγιος Μάμας, μια κάμαρη στο σπίτι του Χαράλαμπου Παφίτη, στο Κάτω Δίκωμο. Η παράδοση όμως αναφέρει ξωκκλήσι του Άη Μάμα στο Πάνω Δίκωμο.

Παιδεία

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για το Δημοτικό Σχολείο Δικώμου ανάγεται στα 1887. Συγκεκριμένα αναφέρεται ως υπεύθυνος του σχολείου ο Νικόλας Ραγουζαίος, ενώ οι μαθητές του ανέρχονται σε 35. Πάντως είναι σίγουρο ότι το 1880 δεν υπήρχε στο χωριό οργανωμένο δημοτικό σχολείο, γιατί στην επαρχία Κερύνειας υπήρχαν τότε μόνο επτά δημοτικά σχολεία και σ’ αυτά δεν περιλαμβάνεται το Δίκωμο. Το σχολείο, που κτίσθηκε από το Λάμπρο Μασιά, από τη Λάπηθο, έπαιρνε επιχορήγηση από την αποικιακή κυβέρνηση. Στη συνέχεια φαίνεται ότι οι ανάγκες αυξήθηκαν και δημιουργείται δεύτερο σχολείο, δίπλα από την εκκλησία του Προφήτη Ζαχαρία στο Πάνω Δίκωμο.

Στην εξύψωση του μορφωτικού επιπέδου των δασκάλων συνέβαλε η ίδρυση του Παγκυπρίου Διδασκαλείου το 1893. Το Διδασκαλείο λειτούργησε και ως προέκταση του Παγκυπρίου Γυμνασίου, πρόσφερε διετή εκπαίδευση και κατάρτιση για διδασκαλία στη Δημοτική Εκπαίδευση και λειτούργησε μέχρι το 1935. Το 1903 λειτούργησε το Διδασκαλείο Θηλέων Φανερωμένης για κατάρτιση των διδασκαλισσών.