Κούριο

Κούριο
Θέατρο Κουρίου

Ο λόφος του Κουρίου, πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε η αρχαία πόλη, βρίσκεται 4 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του χωριού Επισκοπή της επαρχίας Λεμεσού. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κύπρου και, σύμφωνα με τον οικιστικό μύθο που παραδίδει ο Ηρόδοτος, ιδρύθηκε από Αχαιούς που ήρθαν από το Άργος της Πελοποννήσου. Τα αρχαιολογικά ευρήματα από το γειτονικό λόφο της Παμπούλας τοποθετούν την έλευση των Αχαιών στο χώρο μέσα στο 13ο και κατά το 12ο αι. π.Χ.

Ανασκαφές

Τα αρχαιότερα κατάλοιπα κατοίκησης στην ευρύτερη περιοχή του Κουρίου χρονολογούνται από τη νεολιθική περίοδο (4500-3900 π.Χ.). Πάνω στον ίδιο το λόφο του Κουρίου υπάρχουν κατάλοιπα που χρονολογούνται από το τέλος της κλασικής περιόδου, περισσότερο της ελληνιστικής (325-50 π.Χ.) και κυρίως της ρωμαϊκής (50-330 μ.Χ.) και παλαιοχριστιανικής εποχής (330-τέλη 7ου μ.Χ.).

Συστηματικές ανασκαφές στο Κούριο άρχισαν το 1933 από το Πανεπιστημιακό Μουσείο της Πενσυλβανίας και συνεχίστηκαν, με διακοπές, μέχρι το 1954. Το 1964 ξεκίνησε τις ανασκαφικές του έρευνες στο χώρο το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Κατά τα έτη 1974-1979 η Αμερικανική Αποστολή του Κέντρου Βυζαντινών Σπουδών Dumbarton Oaks ανέλαβε την ανασκαφή της επισκοπικής παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Την περίοδο 1980-1983 έσκαψε στο λόφο του Κουρίου η Αμερικανική Αποστολή του Walters Art Gallery και των Πανεπιστημίων του Missouri και του Maryland. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων προχώρησε πρόσφατα στη δημιουργία αρχαιολογικού πάρκου και κέντρου επισκεπτών.

Μνημεία

Η Ρωμαϊκή Αγορά: στη σημερινή της μορφή είναι κτίσμα των αρχών του 3ου αι. μ.Χ., με προσθήκες της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Σε κεντρικό σημείο της αγοράς προϋπήρχε ένα τεράστιο κτήριο, το οποίο ήταν σε χρήση από το τέλος του 4ου αι. π.Χ. μέχρι το τέλος της ελληνιστικής περιόδου. Η ρωμαϊκή αγορά περιβαλλόταν στις δύο της πλευρές από στοές με κίονες. Στο βορειοδυτικό της τμήμα ενσωματώθηκε ένα επιβλητικό σύνολο κτισμάτων, το οποίο περιλαμβάνει συγκροτήματα λουτρών και ένα νυμφαίο, και χρονολογείται τουλάχιστον από τον 1ο αιώνα μ.Χ.. Τα κτήρια αυτά υπέστησαν διάφορες μετατροπές και προσθήκες με την πάροδο του χρόνου.

Η Οικία του Αχιλλέα: σήμερα σώζεται μόνο μέρος της οικίας, στο νοτιοδυτικό τμήμα του λόφου, δίπλα από τον παλαιό δρόμο Λεμεσού-Πάφου. Πρόκειται για μια ρωμαϊκή οικία του 4ου αι. μ.Χ. με κεντρική περίστυλη αυλή. Πολλά από τα δωμάτια της κοσμούνταν με ψηφιδωτά δάπεδα. Το πιο ενδιαφέρον από αυτά είναι το ψηφιδωτό που απεικονίζει τη σκηνή που ο Αχιλλέας αποκαλύπτει την ταυτότητά του στον Οδυσσέα, ο οποίος είναι μεταμφιεσμένος σε έμπορο, στην αυλή του βασιλιά της Σκύρου Λυκομήδη. Οι ανασκαφείς διατύπωσαν την υπόθεση ότι ο χώρος αυτός χρησίμευε για την υποδοχή υψηλών επισκεπτών.

Η Οικία των Μονομάχων: ρωμαϊκή οικία, που χρονολογείται στον 3ο αι. μ.Χ. και βρίσκεται λίγα μέτρα ανατολικά από την «Οικία του Αχιλλέα». Η οικία αυτή έχει μια κεντρική αυλή που περιβάλλεται από στοές και δωμάτια διαφόρων χρήσεων. Το κτήριο αυτό καταστράφηκε από τους σεισμούς που έπληξαν το Κούριο κατά τον 4ο αι. μ.Χ. Η οικία πήρε το όνομά της από τις ψηφιδωτές παραστάσεις μονομάχων που κοσμούσαν την κεντρική αυλή. Σήμερα σώζονται δύο παραστάσεις. Η πρώτη απεικονίζει εξάσκηση μονομάχων, ενώ η δεύτερη φαίνεται ότι απεικονίζει αγώνα. Η άοπλη μορφή με την πλούσια πολιτική περιβολή που εικονίζεται στο κέντρο είναι ο διαιτητής της μονομαχίας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι και στις δύο παραστάσεις σώζονται τα ονόματα των πρωταγωνιστών.

Το Θέατρο: είναι κτισμένο στο νότιο άκρο του λόφου. Κτίστηκε αρχικά το 2ο αι. π.Χ., ενώ κατά το 2ο αι. μ.Χ. επεκτάθηκε και πήρε τη σημερινή του μορφή. Γύρω στα τέλη του 2ου-αρχές 3ου αι. έγιναν κάποιες μετατροπές, όπως η τοποθέτηση μεταλλικού κιγκλιδώματος, για να μπορεί να δέχεται ένα δημοφιλές θέαμα της εποχής, τις θηριομαχίες. Στο κοίλο του θεάτρου βρίσκονταν οι κερκίδες, που χωρούσαν 3.500 θεατές. Το οικοδόμημα της σκηνής, που υψωνόταν πίσω από το προσκήνιο όπου γίνονταν οι παραστάσεις, έφρασσε την ημικυκλική ορχήστρα προς την πλευρά της θάλασσας. Σήμερα σώζονται μόνο τα θεμέλια της σκηνής. Μετά την αναστήλωσή του, το θέατρο χρησιμοποιείται σήμερα για πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Η Οικία του Ευστολίου: βρίσκεται σε δεσπόζουσα θέση στο νοτιοανατολικό άκρο του λόφου. Πρόκειται για μνημειακή οικία, που χρονολογείται στα τέλη του 4ου- αρχές του 5ου αιώνα μ.Χ. Αποτελείται από πολλά δωμάτια, τα οποία συγκεντρώνονται γύρω από δύο εσωτερικές αυλές, και ένα σύμπλεγμα λουτρών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ψηφιδωτά δάπεδα που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του κτιρίου. Μέσα από τις επιγραφές αποκαλύπτεται το όνομα του ιδιοκτήτη της οικίας, του Ευστολίου, καθώς και η χριστιανική του ταυτότητα. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις επιγραφές αναφέρεται και ο Απόλλωνας, ο παλαιότερος προστάτης του Κουρίου. Το κτήριο αυτό φαίνεται ότι είχε κτιστεί αρχικά ως ανακτορική οικία, η οποία μετατράπηκε σε δημόσιο χώρο, ένα είδος λέσχης.

Η Επισκοπική Παλαιοχριστιανική Βασιλική: νότια της Αγοράς βρίσκονται τα κατάλοιπα του μεγάλου συγκροτήματος μιας τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Πρόκειται για τον επισκοπικό ναό του Κουρίου. Κτίστηκε στις αρχές του 5ου αι. μ.Χ., ενώ τον 6ο αι. έγιναν κάποιες μετατροπές και τοποθετήθηκαν καινούργια δάπεδα με ψηφιδωτά και μαρμαροθέτημα. Στο δυτικό της μέρος η βασιλική επικοινωνούσε, μέσω του νάρθηκα, με σύνθετο οικοδόμημα που περιλάμβανε το διακονικό, όπου τοποθετούνταν οι προσφορές των πιστών, και ενδεχομένως την οικία του επισκόπου, το επισκοπείο. Στα βόρεια της βασιλικής υπήρχε το αίθριο και το βαπτιστήριο που έχει τη μορφή μικρής τρίκλιτης βασιλικής με νάρθηκα. Η βασιλική αυτή, όπως και πολλές άλλες του νησιού, καταστράφηκε γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα λόγω των επιδρομών των Αράβων.

Το Ιερό του Απόλλωνα Υλάτη: βρίσκεται περίπου 2,5 χμ δυτικά από το χώρο της αρχαίας πόλης, κατά μήκος του παλαιού δρόμου Λεμεσού-Πάφου. Ήταν ένα από τα κυριότερα θρησκευτικά κέντρα της αρχαίας Κύπρου, και εκεί λατρευόταν ο Απόλλωνας με την ιδιότητα του θεού των δασών (Υλάτης). Φαίνεται ότι η λατρεία του Απόλλωνα στο χώρο αυτό άρχισε ήδη από τον 8ο αιώνα π.Χ. και συνεχίστηκε μέχρι και τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ο χώρος υπέστη πολλές επεκτάσεις και μετατροπές σε διαφορετικές περιόδους.

Το Στάδιο: βρίσκεται στα ανατολικά του ιερού του Απόλλωνα Υλάτη. Κτίστηκε το 2ο αι. μ.Χ. και παρέμεινε σε χρήση μέχρι το τέλος του 5ου αι. Έχει πεταλόσχημη κάτοψη και τρεις εισόδους. Μέρος των καθισμάτων έχει αναστηλωθεί για να μπορεί ο επισκέπτης να διακρίνει ότι υπήρχαν 7 σειρές καθισμάτων, πάνω από το επίπεδο του στίβου. Το στάδιο έχει χωρητικότητα 6.000 περίπου θεατών.

Η Μικρή Βασιλική Εκτός των Τειχών: σε μικρή απόσταση ανατολικά του σταδίου βρίσκεται μια τρίκλιτη μικρή βασιλική με νάρθηκα και περίστωο αίθριο. Κτίστηκε γύρω στα τέλη του 5ου αι. μ.Χ. Στο μέσο του αιθρίου υπήρχε κρήνη που καταστράφηκε από μεταγενέστερη ασβεστοκάμινο. Εκεί μετατράπηκαν σε ασβέστη τα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη της βασιλικής. Στη βόρεια πλευρά της βασιλικής υπήρχε ένα μικρό παρεκκλήσιο. Κατά την ανασκαφή της βασιλικής βρέθηκε μια αναθηματική επιγραφή προς τη Δήμητρα και Κόρη, του 4ου π.Χ. αι. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι εκεί, ή κάπου κοντά, πιθανόν να υπήρχε ιερό της Δήμητρας και Κόρης, οι οποίες σχετίζονται με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Αυτό μας υπενθυμίζει τον οικιστικό μύθο του Κουρίου, σύμφωνα με τον οποίο πρώτοι οικιστές της πόλης ήταν οι Αργείοι.

Η Παράλια Βασιλική: βρίσκεται, όπως δηλώνει το όνομά της, στην παραλία, στους πρόποδες της Ακρόπολης του Κουρίου. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική των αρχών του 6ου αι. μ.Χ. με περίστωο αίθριο. Τα δάπεδά της κοσμούν πολύχρωμα ψηφιδωτά με γεωμετρικά μοτίβα, ενώ κατά την ανασκαφή της διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν και εντοίχια ψηφιδωτά. Μετά την καταστροφή της κατά τον 7ο αιώνα, με τις επιδρομές των Αράβων, η βασιλική σκεπάστηκε γρήγορα από την άμμο και ξεχάστηκε. Έτσι σώθηκαν όλα σχεδόν τα αρχιτεκτονικά της μέλη που ήταν καμωμένα από εισηγμένο προκονήσιο μάρμαρο. Λόγω της θέσης και του προσανατολισμού της, εικάζεται ότι η βασιλική αυτή είχε κάποια σχέση με τη θάλασσα και ενδεχομένως με το λιμάνι του Κουρίου.

Ιερό του Απόλλωνα Υλάτη

Το ιερό περικλείεται από περίβολο και η είσοδος κατά την αρχαιότητα γινόταν είτε από την Πύλη του Κουρίου είτε από την Πύλη της Πάφου. Οι επισκέπτες ακολουθούσαν την Ιερά Οδό, με κατεύθυνση από Νότο προς Βορρά, και οδηγούνταν στο ναό του Απόλλωνα. Ο ναός έχει δύο φάσεις: η αρχαιότερη χρονολογείται στα τέλη της κλασικής ή στις αρχές της ελληνιστικής περιόδου και η δεύτερη φάση στον 1ο αι. μ.Χ. Τότε ο ναός ανοικοδομείται με διαφορετική μορφή. Τμήμα της φάσης αυτής έχει αναστηλωθεί. Η καταστροφή και εγκατάλειψη του ναού τοποθετείται στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ.

Στα αρχαϊκά χρόνια το ιερό ήταν υπαίθριο, με περίβολο και βωμό. Ο χώρος του αρχαϊκού ιερού διαταράχθηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Εκεί βρέθηκαν τα κατάλοιπα ενός κυκλικού μνημείου με λιθόστρωτο δάπεδο, το οποίο ενδέχεται να χρησιμοποιείτο για πομπές ή χορούς γύρω από κήπο ιερών δέντρων.

Στο νοτιοανατολικό τμήμα του ιερού βρίσκεται η παλαίστρα: μια κεντρική αυλή που περιβάλλεται από κιονοστοιχίες, η οποία αποτελούσε το χώρο όπου γυμνάζονταν οι αθλητές. Στο χώρο του ιερού υπάρχουν επίσης ρωμαϊκά λουτρά. Τόσο τα λουτρά όσο και η παλαίστρα βρίσκονται έξω από το κυρίως ιερό.

Πηγές

• Arthur Hubert Stanley Megaw, ‎Richard Anderson, 2007, Kourion: Excavations in the Episcopal Precinct, Dumbarton Oaks, Washington D.C.
• George R. H. Wright, 1992, Ancient Building in Cyprus, E.J. Brill, The Netherlands.
• Saul Weinberg, 1983, Bamboula at Kourion: The Architecture, The University Museum, Pennsylvania.
• http://www.mcw.gov.cy/
• https://el.wikipedia.org/wiki/Κούριο