Γυναικείοι Παραδοσιακοί χοροί

Γυναικείοι Παραδοσιακοί Χοροί

Αναπόσπαστο κομμάτι των μουσικοχορευτικών παραδόσεων του ευρύτερου ελληνικού χώρου, οι κυπριακοί παραδοσιακοί χοροί αποτελούν βασική έκφανση του προφορικού και παραδοσιακού πολιτισμού της Κύπρου. Προσαρμοσμένοι στα εκάστοτε ήθη, έθιμα και στις εκάστοτε ιδιομορφίες των Κυπρίων, οι κυπριακοί παραδοσιακοί χοροί συνεχίζουν να αποτελούν μέχρι σήμερα μορφή καλλιτεχνικής και σωματικής έκφρασης, μέσο εξωτερίκευσης και επικοινωνίας συναισθημάτων και αντιλήψεων, τρόπο διασκέδασης καθώς και δραστηριότητα που προάγει τη διαμόρφωση της συλλογικής και ατομικής ταυτότητας των Κύπριων ανδρών, γυναικών και παιδιών. Συνδέονται με όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής των Κυπρίων, όπως τον γάμο και τις θρησκευτικές γιορτές. Το ρεπερτόριο περιλαμβάνει ανδρικούς, γυναικείους, ατομικούς ανδρικούς χορούς δεξιοτεχνίας, κωμικούς χορούς, κ.ά., με πιο διαδεδομένο χορό για τους άνδρες και τις γυναίκες τον καρ(τ)σιλαμά (αντικριστό).

Κύρια Χαρακτηριστικά

Οι γυναικείοι χοροί χορεύονταν ήρεμα και συνεσταλμένα, με πιο μικρές και συγκρατημένες κινήσεις, σχεδόν επιτόπου πολλές φορές, με ή χωρίς μαντήλι, και με κινήσεις των χεριών που υποδήλωναν κέντημα ή ράψιμο.

Από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά των ανδρικών και των γυναικείων χορών, είναι ο ο αυτοσχεδιασμός και η ελευθερία που έχει ο κάθε χορευτής ‘να κάμει τα δικά του΄, χωρίς όμως να μπορεί να ξεφύγει από τον χαρακτήρα και το ύφος του χορού αλλά ούτε και από την αυστηρή κρίση όσων τον παρακολουθούν. Η ιδιαίτερη σημασία που δίνεται στον αυτοσχεδιασμό στους κυπριακούς χορούς μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε φορά χόρευαν δυο μόνο χορευτές, με αποτέλεσμα η σύγκριση ανάμεσα στους δύο να είναι αναπόφευκτη και ο κάθε χορευτής να θέλει να ξεχωρίσει με τις δικές του φιγούρες και προσόντα στον χορό. Στους άντρες το στοιχείο του ανταγωνισμού αρκετές φορές είναι πιο έντονο παρά στις γυναίκες.

Οι γυναίκες, όπως και οι άνδρες, χορεύουν η μια απέναντι στην άλλη. Υπάρχει και στους γυναικείους χορούς το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Λόγω των ηθών της εποχής, οι γυναίκες εκτελούσαν πιο μικρές και συγκρατημένες κινήσεις. Ο χορός δεν περιελάμβανε πηδήματα, καθίσματα, κουνήματα του κορμιού, κτυπήματα των ποδιών ή τσάκρισμα (κροτάλισμα) των δακτύλων. Στα ‘πατήματα’ ο πρώτος ταιριάζει με τον τέταρτο αντικριστό και ο δεύτερος αντικριστός με τον τρίτο και τον συρτό. Σε αρκετές περιπτώσεις συναντούμε όμως και τα ‘πατήματα’ του δεύτερου και του τρίτου αντικριστού στον πρώτο και τον τέταρτο. Στον πρώτο οι γυναίκες έχουν τα χέρια κάτω, κοντά στο σώμα, ή σταυρωμένα κάτω μπροστά, και χορεύουν κάνοντας ισορροπητικές κινήσεις έχοντας τα χέρια μπροστά και σπαστά στους αγκώνες, στο ύψος περίπου του ώμου. Στον δεύτερο αντικριστό τα χέρια είτε το ένα είτε και τα δύο είναι τοποθετημένα στην κόξαν, στη μέση δηλαδή της χορεύτριας. Στον τρίτο αντικριστό οι χορεύτριες κρατούν μαντήλι και ο χορός παίρνει την ονομασία Μαντηλούιν. Στους συρτούς, οι χορεύτριες χορεύουν κρατώντας μεταξύ τους ένα μαντήλι και χορεύουν διαδοχικά. Αφού η μια γυναίκα χορέψει αυτοσχεδιάζωντας με τις δικές τις φιγούρες, στη συνέχεια δίνει της θέση της στην άλλη χορεύτρια για να χορέψει. Αρκετές φορές, η γυναίκα που ακολουθούσε μπορούσε να παραγγείλει μιαν άλλη μελωδία συρτού για να χορέψει. Σε ορεινές κυρίως περιοχές συναντούμε τον συρτό να χορεύεται και με περισσότερες χορεύτριες. Οι γυναίκες σε αρκετές περιοχές χόρευαν τον συρτό και ταυτόχρονα, είτε κρατώντας με το μαντήλι είτε ελεύθερα όπως στον καρ(τ)σιλαμά. Η σούστα στα περισσότερα μέρη χορευόταν από τις δύο κοπέλες όπως οι άλλοι καρ(τ)σιλαμά(δ)ες. Στα ‘πατήματα’ ταιριάζει με τον δεύτερο, τρίτο και τον συρτό.

Από τις αρχές του 20ού αιώνα στο ρεπερτόριο των γυναικείων χορών προστέθηκαν και άλλοι ευρωπαϊκοί χοροί, όπως η πόλκα ή ίσια και το ταγκό. Μετά το 1940 εμφανίστηκε το βαλς, το φοξ και η ρούμπα. Όλοι οι ευρωπαϊκοί χοροί προσαρμόστηκαν στα δεδομένα της κυπριακής κοινωνίας και γι’αυτό χορεύονταν μόνο από δύο γυναίκες. Στα επόμενα χρόνια άρχισαν να χορεύουν άντρας με γυναίκα (στην αρχή μόνο αν ήταν ανδρόγυνο ή πολύ στενοί συγγενείς, όπως αδέλφια ή ξαδέλφια). Στο ρεπερτόριο των χορών προστέθηκε και ο πανελλήνιος Καλαματιανός που χορευόταν μόνο από γυναίκες πιασμένες σε κύκλο. Μερικές φορές στους καρ(τ)σιλαμά(δ)ες δεύτερο και τρίτο οι βιολάρηδες τραγουδούσαν δίστιχα, ειδικά όταν χορευόντουσαν από το ζευγάρι στην διαδικασία του γάμου ως χορός του αντρογύνου όπου ήταν και η μοναδική περίσταση που χόρευαν μαζί άντρας με γυναίκα.

Περιστάσεις χορευτικής έκφρασης

Οι γυναίκες, λόγω των κοινωνικών συνθηκών της εποχής, χόρευαν κυρίως στους γάμους, οι οποίοι κρατούσαν από τρείς μέχρι πέντε μέρες στα περισσότερα χωριά. Ο χορός στον γάμο είχε κυρίως τελετουργικό χαρακτήρα, συνοδεύοντας τις διάφορες φάσεις του γάμου, από την προετοιμασία, μέχρι την τελετή, την χαιρέτιση και τα ‘τραπέζια’, δηλαδή το γλέντι του γάμου. Έτσι έχουμε τους τελετουργικούς και συμβολικούς χορούς του ρεσιού, των προικιών, του κρεβατιού και του αντροΰνου. Στα ‘τραπέζια’ του γάμου και πέραν από τον χορό του ανδρογύνου καθώς και των συμπεθέρων που ακολουθούσαν, το γλέντι και η διασκέδαση συνεχίζονταν χωρίς αυτήν την αυστηρότητα όσον αφορά το τελετουργικό, αφού ο κόσμος διασκέδαζε τόσο πολύ, φτάνοντας, σύμφωνα με αναφορές που υπάρχουν, μέχρι το σημείο οι στενοί συγγενείς ή οι κουμπάροι να μασκαρεύονται σε ορισμένες περιπτώσεις.

Πηγές

• http://www.unesco.org.cy/Programmes-Kypriakoi_Paradosiakoi_CHoroi,GR-PROGRAMMES-04-02-03-21,GR
• Παπανδρέου, Α. (2013). Κυπριακός Γάμος και Χορός. Λευκωσία: Power Publishing.
• Ασσιώτη, Γ. (2004) Κυπριακοί Χοροί. Ανδρικοί και Γυναικείοι (Χορογραφίες & Μουσική). Β’ έκδοση (ά έκδοση 1962). Λευκωσία: χ.ό.
• Ιακωβίδης, Αλέκος (2004) Κυπριακοί χοροί, στο Παράδοση και Τέχνη , σελ. 14-19, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάϊος-Ιούνιος 2004. Δημοσιεύτηκε στο ένθετο της κασετίνας δίσκων "Κύπρος - Δημοτική μουσική", Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ιδρυμα, Ναύπλιο, 1988.
• Λανίτης, Μ. (χ.η.) Οι παραδοσιακοί χοροί της Κύπρου. Βιβλιογραφική και λαογραφική ανασκόπηση. http://eknadance.cyprusnet.gr/index.php?section=689
• Μιχαηλίδης, Γ. (1946) Ανδρικοί αντικριστοί χοροί (Καρτζιλαμάδες), Κυπριακαί Σπουδαί, 10. Λευκωσία, σελ. 197-207.
• Παπαδοπούλου, Μ. (επιμ.) (2003) Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος: Λαογραφικές Μουσικοχορευτικές Διαδρομές. Πρακτικά Συνεδρίου (Λεμεσός 7-9 Σεπτεμβρίου 2001). Λεμεσός: Λαογραφικός Όμιλος Λεμεσού.
• Παπαδοπούλου, Σ. (1993) Παραδοσιακά Τραγούδια και Χοροί της Κύπρου, Λευκωσία: Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’.
• Αβέρωφ, Γ. (1986) Ο κυπριακός γάμος. Εθνογραφική μελέτη. Λευκωσία.