Χοιροκοιτία

Ο αρχαιολογικός χώρος της Χοιροκοιτίας χρονολογείται γύρω στο 7000 π.Χ. και αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους νεολιθικούς συνοικισμούς της Μεσογείου. Βρίσκεται 32 χλμ. περίπου από τη Λάρνακα ή 48 χλμ. στα νότια της Λευκωσίας παρά το δρόμο Λευκωσίας-Λεμεσού. Από το 1998 ανήκει επίσημα στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο. Ειδικά για τους επισκέπτες έχουν αναδομηθεί συνολικά πέντε κατοικίες στα πρότυπα των Νεολιθικών κατοικιών, με παραδοσιακά υλικά και αντίγραφα αντικειμένων που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές.

Το χωριό

Ο οικισμός της Χοιροκοιτίας ανακαλύφθηκε το 1934 από τον Πορφύριο Δίκαιο. Βρίσκεται στην κοιλάδα του ποταμού Μαρωνιού σε απόσταση έξι χιλιομέτρων από τη θάλασσα, σε μια περιοχή σχετικά ορεινή. Τα λείψανα του νεολιθικού χωριού απλώνονται στις πλαγιές ενός λόφου που περιβάλλεται στη βόρεια, ανατολική και νοτιοανατολική πλευρά του από τον ποταμό και στη δυτική συνορεύει με μια σειρά ψηλών λόφων. Την οικοδομημένη ζώνη διασχίζει από βορρά προς νότο, ένα μακρόστενο πέτρινο κτίσμα διαιρώντας την έτσι σε δύο τμήματα: ένα ανατολικό και ένα δυτικό.

Αρχιτεκτονική

Η βασική αρχιτεκτονική μονάδα είναι ένα κυκλικό κτίσμα γύρω από ένα ακάλυπτο χώρο, σαν εσωτερική αυλή, όπου βρίσκεται μια εγκατάσταση για το άλεσμα των σπόρων. Οι τοίχοι κτίζονται απευθείας πάνω στο έδαφος χωρίς θεμέλια και χρησιμοποιώντας λιθάρια (πέτρες) του ποταμού ενώ το δάπεδο καλύπτεται με επίστρωση πηλού που ανανεωνόταν περιοδικά. Η πρόσβαση στο εσωτερικό γίνεται από μια δίοδο ανοιγμένη στον τοίχο που συχνά έχει πλακόστρωτο κατώφλι. Το κατώφλι είναι υπερυψωμένο για προστασία από τις πλημμύρες. Δεν υπάρχουν άλλα ανοίγματα στο χώρο εκτός από μερικές χαραμάδες ώστε να αερίζεται και να φωτίζεται το εσωτερικό. Η στέγη είναι θολωτή ή επίπεδη σαν δώμα και την αποτελούν οριζόντια δοκάρια πάνω στα οποία υπάρχουν καλάμια και κλαδιά καλυμμένα με πηλό. Στο μέσο της οικίας υπάρχει εστία για το μαγείρεμα, το φωτισμό και τη θέρμανση. Τέλος, το εσωτερικό της κατοικίας διακοσμείται με τοιχογραφίες.

Οι κάτοικοι

Οι κάτοικοι ήταν μικρού αναστήματος με μέσο ύψος 1,61 μ. για τους άντρες και 1,51 μ. για τις γυναίκες. Η παιδική θνησιμότητα ήταν ψηλή ενώ η μέση ηλικία ζωής των ενηλίκων ήταν για τους άντρες 35 χρόνια και για τις γυναίκες 33. Με βάση την έκταση του οικοδομικού ιστού του χωριού και τις πληροφορίες σχετικά με την πυκνότητα της κατοίκησης υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός της Χοιροκοιτίας ήταν τουλάχιστον 300 έως 600 άτομα.

Καθημερινή ζωή – Διατροφή – Ασχολίες κατοίκων

Η γεωργία, η κτηνοτροφία και το κυνήγι παρείχαν στους κατοίκους τα αναγκαία μέσα συντήρησης. Καθώς η Χοιροκοιτία βρισκόταν σε κάποια απόσταση από την ακτή, το ψάρεμα ήταν περιορισμένο. Παρόλα αυτά το μεγάλο μέγεθος ψαριών που φαίνεται να κατανάλωναν δείχνει ότι πρέπει να χρησιμοποιούσαν προηγμένες μεθόδους αλιείας, καλοπλεγμένα δίχτυα και πετονιές με δυνατά αγκίστρια. Η γεωργία βασιζόταν στην καλλιέργεια δημητριακών. Καλλιεργούσαν σιτάρι, σε μικρό βαθμό κριθάρι, όσπρια (όπως φακές) στους κοντινούς αγρούς και στις πλαγιές του λόφου. Η διατροφή περιλάμβανε επίσης καρπούς που μάζευαν από τα άγρια δέντρα όπως φυστικιές, συκιές, ελιές και δαμασκηνιές. Η κτηνοτροφία και το κυνήγι βασίζονταν στα ελάφια, τα πρόβατα, τις αίγες και τους χοίρους. Το κυνήγι του ελαφιού γινόταν με άγνωστες μεθόδους καθώς δε βρέθηκαν αιχμές από βέλη. Τα πρόβατα, οι χοίροι και οι αίγες εκτρέφονταν έξω από το χωριό. Οι μέθοδοι εκτροφής ζώων φαίνεται ότι βελτιώνονταν και εξελίσσονταν γιατί παρατηρείται σταδιακή αύξηση των προβάτων σε σχέση με τους χοίρους και τα ελάφια.

Αντικείμενα καθημερινής χρήσης

Βασικά υλικά που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της Χοιροκοιτίας για την κατασκευή των εργαλείων τους ήταν ο πυριτόλιθος, ο ασβεστόλιθος, ο διαβάσης και τα οστά ζώων. Έφτιαχναν εργαλεία λαξευμένα σε διάφορα είδη πυριτόλιθου τα οποία χρησιμοποιούσαν για την αναζήτηση τροφής, τη μεταποίηση αντικειμένων, το θερισμό δημητριακών, το κόψιμο καλαμιών, την επεξεργασία ξύλου και το ξύσιμο νωπών δερμάτων. Χρησιμοποιούσαν επίσης το λίθο για την κατασκευή αιχμηρών εργαλείων, αλεστικών σκευών, δοχείων και κοσμημάτων. Κατασκεύαζαν πέτρινα αγγεία/σκεύη αλλά και αγγεία/σκεύη από φθαρτά υλικά όπως ξύλο, πλεγμένα καλάμια και δέρματα τα οποία δε σώζονται. Τα σκεύη περιλαμβάνουν δίσκους, κύπελλα, κούπες, λεκάνες και κοχλιάρια που έχουν στόμιο, λαβή και άλλα εξαρτήματα.

Τάφοι - Ταφικά έθιμα

Οι νεκροί ενταφιάζονται σε συνεσταλμένη στάση σε λάκους σκαμμένους στο εσωτερικό των κατοικιών οι οποίοι στη συνέχεια γεμίζουν με χώμα και καλύπτονται με πηλό, αποκαθιστώντας έτσι το δάπεδο. Οι τάφοι είναι ατομικοί και αντιπροσωπεύουν πρωτόγονες ταφές. Η τοποθέτηση κτερισμάτων δεν αποτελεί γενικό κανόνα. Το φύλο του νεκρού καθορίζει το χαρακτήρα των κτερισμάτων όπου υπάρχουν. Σε γυναικείους τάφους τοποθετούνται κυρίως περιδέραια, όστρεα και λίθινες χάντρες. Τοποθετούνται επίσης πέτρινα αγγεία, συχνά σπασμένα σκοπίμως. Τα τελευταία παρατηρούνται συχνότερα σε γυναικείους τάφους και σπανιότερα σε αντρικούς. Αντίθετα, η τοποθέτηση μιας βαριάς πέτρας πάνω στο σώμα του νεκρού, σαν να ήθελαν να εμποδίσουν την επιστροφή του στον κόσμο των ζωντανών, είναι πολύ συχνότερη στους αντρικούς τάφους.

Πηγές

• Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού, Κύπρος: 10000 χρόνια ιστορίας και πολιτισμού, Φεβρουάριος 2001
• Alain Le Brun, Νεολιθική Χοιροκοιτία, Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία 1996
• Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, Ο άνθρωπος και η ιστορία του, Λευκωσία 2000
• Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, Ιστορία της Κύπρου, Λευκωσία 2001
• http://www.khirokitia.org/gr/neolithic-lgr
• http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A7%CE%BF%CE%B9%CF%81%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%AF%CE%B1