Κυπριακοί χοροί

Ο κυπριακός λαός εκφράζει όλα όσα πέρασε μέσα από τα ιστορικά γεγονότα, τη βαθιά του φιλοπατρία και το θαυμασμό στους γενναίους και τα κατορθώματα τους, μέσω του χορού. Ο χορός είναι η παράδοση των Κυπρίων.

Γενικά

Ο κυπριακός λαός εκφράζει όλα όσα πέρασε μέσα από τα ιστορικά γεγονότα, τη βαθιά του φιλοπατρία και το θαυμασμό στους γενναίους και τα κατορθώματα τους μέσω του χορού. Ο τρόπος ζωής των κατοίκων, η γεωγραφική θέση, τα ήθη και έθιμα, τα ιστορικά γεγονότα και η κοινωνική θέση του άντρα και της γυναίκας (πατριαρχική οικογένεια), διαμόρφωσαν ανάλογα τους κυπριακούς χορούς. Οι κύπριοι αγαπούν τον χορό και τον χρησιμοποιούν σε όλες τις κοινωνικές και γιορταστικές εκδηλώσεις τους, όπως τοπικά πανηγύρια, οικογενειακά γλέντια και στα καφενεία.

Στοιχεία του κυπριακού χορού

Σημαντικό στοιχείο του κυπριακού χορού ήταν ο αυτοσχεδιασμός γιατί τον χορεύουν δύο άτομα και κυριαρχούσε το στοιχείο της σύγκρισης και ο ανταγωνισμός για επίδειξη της λεβεντιάς και της τέχνης τους.

-Χαρακτηριστικά των κυπριακών χορών:

• Το ύφος

Oι αντρικοί χοροί είναι εύθυμοι και ζωηροί με καθίσματα και κτυπήματα, οι γυναικείοι είναι συνεσταλμένοι και ντροπαλοί.

• Το στήσιμο των χεριών

Τα χέρια στους άντρες είναι ανοικτά και τεντωμένα στα πλάγια με ζωηρή κίνηση, στις γυναίκες είναι λυγισμένα περίπου στο ύψος των ώμων με ρυθμικές και χαριτωμένες κινήσεις ισορροπίας, με ή χωρίς μαντήλι.

• Ξεχωριστά

Λόγω των αυστηρών ηθών, οι άντρες χορεύουν χωριστά από τις γυναίκες. Θεωρούνταν ανήθικο η γυναίκα να χορεύει με πηδήματα, καθίσματα, κουνήματα του κορμιού και του στήθους, κτυπήματα των ποδιών και κροταλίσματα των δακτύλων. Η μόνη περίπτωση που χορεύουν μαζί, άντρας και γυναίκα, είναι στον γάμο τους.

Οι βασικοί και πιο χαρακτηριστικοί χοροί είναι οι αντικριστοί ή καρ(τ)σιλαμά(δ)ες από την τούρκικη λέξη «καρτσί» που σημαίνει αντίκρυ. Αποτελούνται από μια σειρά χορούς και εκτελούνται αυστηρά με την σειρά τους [ 1ος, 2ος, 3ος, 4ος, 5ος ή Μπάλος). Τους αντικριστούς τους χορεύουν αποκλειστικά δύο άτομα (μόνο άντρες ή μόνο γυναίκες).

Αντρικοί κυπριακοί χοροί

Είναι ζωηροί και δίνουν την ευκαιρία στους χορευτές να δείξουν τις ικανότητες τους. Οι καρτσιλαμάδες όπου στέκεται ο ένας απέναντι στον άλλο προκλητικά, έχουν το δικό τους περιορισμένο χώρο ή αλλάζουν θέση με το συγχορευτή τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι χοροί εκτελούνταν κατά παραγγελιά και αυτό ήταν σεβαστό από όλους.

Καλός χορευτής θεωρείται εκείνος που πρωτοτυπούσε ή που έκανε τα δικά του. Σε πολλά μέρη θεωρούσαν καλό χορευτή εκείνον που, όπως έλεγαν, χόρευε «πάνω στο βελόνι» ή «σε ένα μάρμαρο» (λαϊκή έκφραση που σημαίνει μία πλάκα με διαστάσεις 40 X 40 εκ. περίπου). Σημασία για το κράτημα του ρυθμού είχε το τσάκρισμα των δακτύλων (πρόκληση κρότου με τα δάκτυλα).

Αρχίζουν με τον 1ο και συνεχίζουν με το 2ο και 3ο, οι οποίοι είναι συνδεδεμένοι και μπορεί να θεωρηθούν και σαν ένας χορός. Μεταξύ 3ου και 4ου παρεμβάλλεται τραγούδι, το λεγόμενο τσιάττισμα που είναι το ταίριασμα φράσεων. Λέγεται και τρα(γ)ουδιστός ή της τραουθκιάς. Είναι δίστιχα της στιγμής, που ταιριάζουν κατά την περίσταση. Εδώ οι χορευτές σταματούν τον χορό, ενώ στο γύρισμα της μουσικής χορεύουν και πάλι. Ακολουθεί ο 5ος ή μπάλος που είναι συνυφασμένος με τραγούδι-τύπου αμανέ σε βυζαντινή κλίμακα και με αυτοσχέδια μελωδία, που απαιτεί καλοφωνάρη.

Τη σειρά ακολουθούσε ο συρτός που έχει την ίδια διαδικασία με τον γυναικείο. Ακολουθούσε ο ζεϊππέκκικος, που είναι ατομικός και περιλαμβάνει σύνθετα βήματα, δίνοντας την ευκαιρία στον χορευτή να κινηθεί ελεύθερα στο χώρο και να επιδείξει την δεξιοτεχνία του με αρκετούς αυτοσχεδιασμούς και ποικιλία από φιγούρες. Στο τέλος χόρευαν τον καροτσέρη, που εντάσσεται στην κατηγορία των χορών τύπου νησιώτικης σούστας η χασαποσέρβικου, με διαφορετικά βήματα από όλους τους άλλους, εκρηκτικές φιγούρες καθισμάτων και κτυπήματα των ποδιών με τα χέρια.

Γυναικείοι χοροί

Είναι ντροπαλοί και συνεσταλμένοι, ήρεμοι και σοβαροί, υποδεικνύοντας έτσι τις θηλυκές αρετές τους. Γι αυτό το λόγο χαρακτηρίζονται για την σεμνότητα που τους διακρίνει. Πολλές γυναίκες χορεύουν σχεδόν επί τόπου, «σ' ένα μάρμαρο», σχηματίζοντας η καθεμιά ένα δικό της νοητό τετράγωνο.Ήταν στητές και καμαρωτές αλλά χαμηλοβλεπούσες προς αποφυγή ανταλλαγής ματιών με το αντίθετο φύλο, αφού τα αυστηρά ήθη και ο κοινωνικός περίγυρος μπορούσε να κατακρίνει το κάθε τι που προκαλούσε, ακόμα και να στιγματίσει με κακό μάτι.

Χόρευαν τον καρτσιλαμά σε τέσσερις φάσεις, ήρεμα και σοβαρά σε μικρό, περιορισμένο χώρο. Στον 1ο και 4ο τα χέρια παίρνουν διάφορες θέσεις με αντισταθμιστικές κινήσεις ισορροπίας, ρυθμικά και χαριτωμένα. Ο 2ος λέγεται και χορός της κόξας (της μέσης). Αυτό γιατί πότε το ένα και πότε το άλλο χέρι ακουμπάει στη μέση. Ο 3ος λέγεται και μαντηλού(δ)ι ή και χορός του αντρογύνου, κατά τον οποίο η κάθε κοπέλα κρατά με τα δυο χέρια το μαντήλι τεντωμένο. Σειρά μετά τους τέσσερις καρτσιλαμάδες παίρνει ο συρτός, κατά τον οποίο πρώτα χορεύει η μια κοπέλα και η άλλη την βοηθά κρατώντας της το μαντήλι και μετά αλλάζουν θέση για να χορέψει η άλλη. Γενικά στα πατήματα ο 1ος ταιριάζει με τον 4ο και ο 2ος με τον 3ο και το συρτό

Ατομικοί χοροί δεξιοτεχνίας

Οι ατομικοί χοροί δεξιοτεχνίας χορεύονται με κάποιο εξάρτημα ή όργανο κάποιας εργασίας, όπως δρεπάνι, τατσιά, μαχαίρι

-Δρεπάνι

Εμπνευσμένο από το θέρος, όπου οι καλοί θεριστάδες πάνω στη δουλειά «έπαιζαν» το δρεπάνι κάνοντας επιδέξιες και γρήγορες κινήσεις με αυτό γύρω από το κορμί και πάνω από το κεφάλι, κόβοντας ταυτόχρονα ξυστά τις άκρες των σταχυών χωρίς να σταματούν το θέρισμα.

-Τατσιά ή Σίτα

Η τατσιά στροβιλίζεται, μέσα στην οποία έχει ένα ποτήρι μισογεμάτο με νερό ή κρασί, από το οποίο δεν πρέπει να χυθεί ούτε σταλιά. Τα τελευταία χρόνια τοποθετούνται όλο και περισσότερα ποτήρια για σκοπούς επίδειξης.

-Μασιέρι (Μαχαίρι) ή Τσιακκί

Ο χορευτής κινείται ρυθμικά, γύρω από τον συγχορευτή του, κρατώντας το τσιακκίν (σουγιά) και στη συνέχεια το μπήγει στη γη χορεύοντας πάνω και γύρω απ αυτό. Με την βοήθεια του συντρόφου του λυγίζει προς τα πίσω για να πιάσει το τσιακκίν με τα δόντια του και να σηκωθεί συνεχίζοντας τον χορό. Τέλος κινεί με μεγάλη δεξιοτεχνία και σβελτάδα το τσιακκί γύρω και πάνω από το κεφάλι του συντρόφου του. Κάποια στιγμή ο χορευτής μαχαιρώνει τάχα εκείνον που τον βοηθούσε προηγουμένως, ο οποίος ξαπλώνει κάτω. Ακολουθεί μιμική αναπαράσταση της εκδοράς και του καθαρισμού του σφάγιου

-Καντήλα (Ποτήρι)

Ο αραπιές της καντήλας χορεύεται με ένα μαντήλι πάνω σ' ένα μισογεμάτο ποτήρι με νερό, το οποίο αναποδογυρίζει ο χορευτής, τοποθετώντας το πάνω στο κεφάλι του και χορεύει προσπαθώντας να κρατά σε ισορροπία το ποτήρι. Κορυφαία στιγμή, όταν γονατίζει και γέρνει το κορμί προς τα πίσω, για να επανέλθει στην αρχική του θέση χωρίς να του πέσει το ποτήρι. Σήμερα στο πλαίσιο της φολκλορικής παρουσίασης των χορών οι χορευτές τοποθετούν δεκάδες ποτήρια στη σειρά, διαφοροποιώντας το χορό από την παραδοσιακή του ταυτότητα.

Πηγές

• http://eknadance.cyprusnet.gr/index.php?section=689
• http://www.dance-pandect.gr/pds_cosmos/pop/pop_perioxh_gr.php?oid=O-A7A16F07&ActionP=Play&mode=Med&Obj=T&pid=DS-CYP&aa=7