Αμαθούντα

Αμαθούντα
Ακρόπολη Αμαθούντας

Η αρχαία πόλη της Αμαθούντας βρίσκεται στα νότια παράλια της Κύπρου, 7 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά της σημερινής πόλης της Λεμεσού. Στην ευρύτερη περιοχή της Αμαθούντας έχουν εντοπιστεί ίχνη ανθρώπινης παρουσίας ήδη από τα Νεολιθικά χρόνια. Για την ίδια την πόλη της Αμαθούντας δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ιδρύθηκε.

Οι πρώτες ανακαλύψεις στην Αμαθούντα έγιναν ήδη από την εποχή της Φραγκοκρατίας και αφορούν τα μεγάλα λίθινα αγγεία που βρίσκονταν στην ακρόπολη. Οι πρώτες ανασκαφές έγιναν κατά το 1893-1894 υπό τη διεύθυνση βρετανών αρχαιολόγων, ενώ στα 1930 η Σουηδική Αποστολή ανέσκαψε με τη σειρά της αρκετούς αρχαίους τάφους. Μετά το 1960 και την ανεξαρτησία της Κύπρου, έγιναν αρκετές σωστικές και συστηματικές ανασκαφές από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, ενώ από το 1975 η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών ανέλαβε συστηματικές ανασκαφές στην ακρόπολη και σε άλλα σημεία της Αμαθούντας.

Η Ακρόπολη

Η ακρόπολη, που είναι κτισμένη πάνω σε ένα λόφο, λειτουργούσε ως φυσικό οχυρό και ταυτόχρονα ως παρατηρητήριο. Υπάρχουν κάποιες ασαφείς γραπτές αναφορές από την αρχαιότητα και κάποια, αμφισβητούμενα σήμερα, αρχαιολογικά στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία οι κάτοικοι της Αμαθούντας ήταν αυτόχθονες. Κατά την αρχαϊκή περίοδο η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή και ευημερία και είχε αξιόλογες εμπορικές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες. Φαίνεται ότι στην Αμαθούντα υπήρχε εγκατεστημένος και ένας αριθμός Φοινίκων εμπόρων. Κατά τη διάρκεια της εξέγερσης των Κυπρίων ενάντια στους Πέρσες, που ακολούθησε την Ιωνική Επανάσταση του 499 π.Χ., η Αμαθούντα τήρησε φιλοπερσική στάση, γεγονός που οδήγησε στην πολιορκία της από τους εξεγερμένους υπό την καθοδήγηση του Ονήσιλου. Η κατάργηση του βασιλείου της Αμαθούντας, όπως και των άλλων πόλεων-βασιλείων της Κύπρου, επέρχεται κατά την ελληνιστική περίοδο, στα 312/311 π.Χ., με την προσάρτηση της Κύπρου στο κράτος των Πτολεμαίων.

Η ακρόπολη εγκαταλείπεται και η ζωή συγκεντρώνεται πλέον στην κάτω πόλη. Η πόλη θα γνωρίσει μια παροδική ανάκαμψη την εποχή των Αντωνίνων και των Σεβήρων, η μετάβαση όμως στο χριστιανισμό τον 4ο αι. μ.Χ. βρίσκει την Αμαθούντα σε παρακμή. Παρόλο που η πόλη επέζησε των πρώτων αραβικών επιδρομών των μέσων του 7ου αι., φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκε οριστικά στα τέλη του ιδίου αιώνα.

Χώροι και Μνημεία της Αμαθούντας

Το Ιερό της Αφροδίτης στην Ακρόπολη: στην είσοδο του Ιερού δέσποζαν δύο μεγάλα μονολιθικά πιθάρια που χρονολογούνται στον 7ο αι. π.Χ. Το ένα σώζεται σήμερα σε θραύσματα επί τόπου, ενώ το άλλο μεταφέρθηκε ήδη από το 1865 στο Μουσείο του Λούβρου. Την περίοδο αυτή η Αφροδίτη που λατρευόταν στο Ιερό αποκτά πολλά κοινά σημεία με την αιγύπτια θεά Αθώρ, όπως μαρτυρούν και οι απεικονίσεις της σε αγγεία και σε λίθινες στήλες που βρέθηκαν στην ακρόπολη της Αμαθούντας.

Ο ναός της Αφροδίτης που βλέπουμε σήμερα χρονολογείται στη ρωμαϊκή περίοδο (1ος αι. μ.Χ.) και τα ερείπια του καταλαμβάνουν ένα σημαντικό τμήμα της ακροπόλεως. Κτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός προγενέστερου ελληνιστικού ναού και ακολουθεί τον τύπο του ελληνικού πρόστυλου ναού.

Φαίνεται ότι τον 5ο αι. μ.Χ., η περιοχή γύρω από το νότιο τμήμα του ναού χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας από τους πρώτους Χριστιανούς. Τον 6ο-7ο αι.μ.Χ. ο ναός καταστράφηκε και στη θέση του κτίστηκε μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική.

Η Ρωμαϊκή Αγορά και τα Λουτρά: η ρωμαϊκή αγορά καταλαμβάνει την περιοχή της κάτω πόλης που βρίσκεται ανατολικά του λόφου της ακρόπολης. Ο χώρος στα νότια της αγοράς καταλαμβάνεται από ένα δημόσιο λουτρό (βαλανείον), που αποτελείται από έναν κλειστό κυκλικό χώρο και από προσκτίσματα. Το λουτρό, μαζί με ένα τμήμα της δυτικής στοάς της αγοράς, χρονολογούνται στους ελληνιστικούς χρόνους και αποτελούν τα αρχαιότερα κτίσματα του χώρου.

Η ρωμαϊκή αγορά ήταν οργανωμένη γύρω από μια μεγάλη λιθόστρωτη πλατεία. Στη νότια της πλευρά βρίσκεται ο κεντρικός δρόμος της κάτω πόλης. Οι τρεις υπόλοιπες πλευρές καταλαμβάνονταν από στοές. Στο κέντρο της αγοράς υπήρχε μια μνημειώδης κρήνη. Στη βορειοδυτική της γωνία το σημαντικότερο κτίσμα είναι μια μεγάλη κρήνη-δεξαμενή ή Νυμφαίον. Στα ανατολικά βρίσκονται τα ρωμαϊκά λουτρά και στα νοτιοανατολικά ένα ελληνιστικό λουτρό.

Δυτικά της αγοράς συνεχίζονται οι ανασκαφές σε ένα συγκρότημα οικοδομημάτων που περιλαμβάνουν διοικητικά κτήρια ή ξενώνες και χρονολογούνται από τη ρωμαϊκή ως την παλαιοχριστιανική περίοδο. Ο χώρος της αγοράς εγκαταλείπεται κατά τον 7ο αιώνα, λόγω των επιδρομών των Αράβων.

Το Ανάκτορο: στο νότιο τμήμα της ακρόπολης σώζονται τα ερείπια ενός σημαντικού συγκροτήματος που φαίνεται ότι ανήκε στο βασιλικό ανάκτορο της Αμαθούντας. Κτίστηκε κατά τον 8ο αι. π.Χ. και καταστράφηκε γύρω στα 300 π.Χ. Το τμήμα του οικοδομήματος που έχει ανασκαφεί μέχρι στιγμής ταυτίζεται με τους αποθηκευτικούς χώρους του ανακτόρου.

Το Λιμάνι: μπροστά από την αγορά, προς νότον, υπήρχε το εξωτερικό λιμάνι της πόλης, τα ερείπια του οποίου διακρίνονται σήμερα κάτω από τη θάλασσα. Κτίστηκε στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. από το Δημήτριο τον Πολιορκητή για την άμυνα της πόλης, σε μια περίοδο διαμάχης με τους Πτολεμαίους λόγω της διεκδίκησης της εξουσίας στην Κύπρο. Η διάρκεια ζωής του λιμανιού ήταν σύντομη μιας και προσχώθηκε γρήγορα από την άμμο. Όπως διαπιστώθηκε από την έρευνα, μεταξύ της εισόδου του αρχαιολογικού χώρου προς την αγορά και του σημερινού δρόμου, υπήρχε ένα εσωτερικό λιμάνι όπου ρυμουλκούνταν τα πλοία για να προφυλάσσονται από τους ισχυρούς ανέμους.

Τα Τείχη: ήδη από την αρχαϊκή εποχή, η πόλη ήταν τειχισμένη από όλες της τις πλευρές. Τα τείχη ενισχύθηκαν κατά την ελληνιστική εποχή, οπότε κατασκευάστηκε το λιμάνι. Σήμερα σώζεται πλάι στη θάλασσα η νοτιοδυτική γωνιά του παραθαλάσσιου τείχους με το δυτικό πύργο, και μεγάλο μέρος του βόρειου τείχους με πύργους. Το τελευταίο ένωνε τους πρόποδες της ακρόπολης με το ψηλότερο σημείο της κάτω πόλης. Στο βόρειο τείχος σώζεται και η κεντρική πύλη από την οποία έμπαιναν στην πόλη όσοι έρχονταν από την ενδοχώρα. Μετά τις φθορές του χρόνου και την κατάρρευση του παραθαλάσσιου τείχους που επέφερε ο σεισμός του 365μ.Χ., κτίστηκε νέο τείχος στο πάνω μέρος της ακρόπολης επί Ιουστινιανού, ενώ τον 7ο αιώνα τα τείχη ενισχύθηκαν σε μερικά σημεία, εν όψη των επιδρομών των Αράβων.

Οι Νεκροπόλεις: ανατολικά και δυτικά της πόλης της Αμαθούντας υπάρχουν δύο εκτενέστατες και σημαντικές νεκροπόλεις με λαξευτούς τάφους, που χρονολογούνται από τη γεωμετρική μέχρι την παλαιοχριστιανική περίοδο. Μέρος του υλικού που βρέθηκε στις νεκροπόλεις αυτές εκτίθεται στο Επαρχιακό Μουσείο Λεμεσού.

Οι Βασιλικές: στην Αμαθούντα υπάρχουν 5 βασιλικές. Η αρχαιότερη είναι η κοιμητηριακή βασιλική του Αγίου Τύχωνα, κτισμένη έξω από τα τείχη, στα ανατολικά της πόλης. Η πρώτη φάση του μνημείου χρονολογείται στα τέλη του 4ου αιώνα και είναι σύγχρονη με τον ίδιο τον Άγιο. Πρόκειται για ένα μικρό μονόχωρο ναό, τον αρχαιότερο χριστιανικό λατρευτικό χώρο της Κύπρου. Η δεύτερη φάση χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα. Η τελευταία φάση του κτηρίου, που είναι ορατή σήμερα, είναι ένας φράγκικος ναός των τελών του 14ου-αρχών.

Μια δεύτερη βασιλική βρίσκεται στην κορυφή της ακρόπολης στη θέση του Ιερού της Αφροδίτης. Είναι τρίκλιτη, με νάρθηκα και εξωνάρθηκα και έχει αίθριο με δύο στοές και προσκτίσματα. Για το κτίσιμό της χρησιμοποιήθηκαν πολλά αρχιτεκτονικά μέλη από το Ιερό της Αφροδίτης. Χρονολογείται στα τέλη του 6ου ή στις αρχές του 7ου αιώνα. Φαίνεται ότι έπαψε να λειτουργεί κατά το τελευταίο τέταρτο του 7ου αιώνα, λόγω των επιδρομών των Αράβων.

Τον 5ο αι. μ.Χ. κτίστηκε μια μικρή τρίκλιτη βασιλική στους πρόποδες της ακρόπολης, δυτικά της αγοράς. Ένα τμήμα των βορείων τοιχωμάτων της έχει λαξευτεί στο βράχο.

Στα ανατολικά της ρωμαϊκής αγοράς ανασκάφηκε μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική, με νάρθηκα και αίθριον. Σήμερα είναι εν μέρει καταστραμμένη από τη θάλασσα. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα. Καταστράφηκε από τις επιδρομές των Αράβων στα μέσα του 7ου αιώνα και επισκευάστηκε λίγο αργότερα, μέσα στον ίδιο αιώνα.

Στο ανατολικότερο άκρο της ανατολικής νεκρόπολης οικοδομήθηκε ένα σπήλαιο-παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας, καθώς και μια μικρή πεντάκλιτη βασιλική που φαίνεται ότι αποτελούσε τμήμα μοναστηριού.

Πηγές

Αδαμάντιος Σάμψων-Σοφία Κατσαρού, 2007, «Η προϊστορία της Κύπρου», στο: Αδαμάντιος Σαμψών, Προϊστορική αρχαιολογία της Μεσογείου, εκδ.Καρδαμίτσας, Αθήνα.
Βάσσος Καραγιώργης, 1978, Αρχαία Κύπρος, Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα.
Agelarakis A., Kanta A., and N. Ch. Stampolidis,1998, “The Osseous Record in the Western Necropolis of Amathous: an Archaeo-Anthropological Investigation”, Eastern Mediterranean, Cyprus-Dodecanese-Crete 16th-6th c. B.C., Proceedings of the International Symposium: The Eastern Mediterranean, Cyprus-Dodecanese-Crete 16th-6th c. B.C., Rethymnon, Crete, 217-232
M. Iacovou, 2002, "Amathous, an early Iron Age polity in Cyprus: the chronology of its foundation", Report of the Department of Antiquities of Cyprus, pp 101-22.
www.britannica.com
https://el.wikipedia.org/wiki/Αμαθούντα
http://www.mcw.gov.cy/