Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Κύκκου
Η "Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Κύκκου" βρίσκεται στην οροσειρά του Τροόδους στη βουνοκορφή του Κύκκου, γνωστή και ως "Θρονί της Παναγίας" κοντά στον Όλυμπο. Είναι κτισμένη σε πλούσια βλάστηση και δέντρα έτσι ώστε οι μοναχοί να αφιερώνονται απρόσκοπτα στην προσευχή και την άσκηση. Αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα πιο πλούσια και πιο φημισμένα μοναστήρια της Κύπρου. Ονομάζεται "Βασιλική" διότι κτίστηκε κατά τη Βυζαντινή Εποχή από τον τότε Βυζαντινό Αυτοκράτορα Αλέξιο Α' Κομνηνό (1081-1118) και "Σταυροπηγιακή" διότι στα θεμέλιά της είχε τοποθετηθεί σταυρός.
Ιστορία - Ίδρυση
Το μοναστήρι της Παναγίας του Κύκκου, ιδρύθηκε κατά τη Βυζαντινή Εποχή από τον τότε Βυζαντινό Αυτοκράτορα Αλέξιο Α' Κομνηνό. Σύμφωνα με την παράδοση, γύρω στα 1100 μ.Χ. στα βουνά του Κύκκου σ' ένα σπήλαιο ζούσε ο Ησαΐας, ένας ενάρετος ερημίτης. Ο τότε βυζαντινός διοικητής του νησιού Μανουήλ Βουτομίτης, βγαίνοντας μια μέρα για κυνήγι, χάθηκε στο δάσος. Αφού περιπλανήθηκε, συνάντησε τον ερημίτη Ησαΐα, ο οποίος αποφεύγοντας καθετί εγκόσμιο, δεν προθυμοποιήθηκε να τον υπηρετήσει και ούτε αποκρίθηκε στις ερωτήσεις του. Τότε ο Βουτομίτης οργισμένος του συμπεριφέρθηκε πολύ άσχημα, τον έβρισε και τον κτύπησε. Αφότου βρήκε το δρόμο της επιστροφής ο βυζαντινός διοικητής, αρρώστησε βαριά. Θεώρησε ως αιτία για την αρρώστια του την απαίσια συμπεριφορά του προς τον ασκητή και έστειλε τους υπηρέτες του να τον βρουν για να του ζητήσει ταπεινά συγγνώμη. Έτσι κι έγινε. Τότε ο ασκητής προσευχήθηκε για τη θεραπεία του διοικητή και αμέσως εκείνος θεραπεύτηκε. Ευχαρίστησε τον ασκητή και του υποσχέθηκε να κάνει ό,τι του ζητήσει. Ο ασκητής, μετά από θεία αποκάλυψη παρακάλεσε τον Βουτομίτη να του φέρει από την Κωνσταντινούπολη την Εικόνα της Θεοτόκου, μία από τις τρεις δημιουργίες του Ευαγγελιστή Λουκά. Ο διοικητής παρόλο που φοβόταν να ζητήσει κάτι τέτοιο από τον τότε βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό, εντούτοις όταν η μονάκριβή κόρη του αυτοκράτορα ήταν βαριά άρρωστη με την ίδια αρρώστια, η οποία είχε προσβάλει και τον Βουτομίτη, πήγε να τον βρει μαζί με τον Ησαΐα. Ο Ησαΐας τότε προσευχήθηκε στον Θεό με όλη τη δύναμη της ψυχής του, και η κόρη θεραπεύτηκε. Στη συνέχεια εξήγησαν στον αυτοκράτορα πως είναι θέλημα Θεού να μεταφέρουν στα βουνά του Τροόδους την Αγία Εικόνα της Παναγίας. Ενώ στην αρχή δίσταζε να δώσει μια τέτοια διαταγή, στη συνέχεια όταν κτυπήθηκε και ο ίδιος από την αρρώστια, πίστεψε πως ήταν θεϊκή προσταγή να δώσει την Εικόνα. Έτσι τελικά η εικόνα μεταφέρθηκε και μάλιστα ο ίδιος ο αυτοκράτορας έδωσε όλα τα απαιτούμενα χρήματα για την ανέγερση του μοναστηριού, στο οποίο θα Την τοποθετούσαν.
Ο ναός
Ο ναός κτίστηκε για να τοποθετηθεί εκεί η Αγία Εικόνα της Παναγίας. Αρχικά ήταν ξύλινος και διακοσμημένος με υπέροχες τοιχογραφίες. Δυστυχώς οι πυρκαγιές που ξέσπασαν κατά το 1365 και αργότερα το 1541 προξένησαν μεγάλες ζημιές κι έγιναν η αιτία για την καταστροφή πολλών από τις τοιχογραφίες αυτές. Ο ναός τότε ανακαινίσθηκε πλήρως και αντί ξύλου χρησιμοποιήθηκε πέτρα. Όμως πάλι από τις πυρκαγιές που ξέσπασαν το 1751 και το 1813 κάηκαν οι κοιτώνες των μοναχών, χάθηκαν ανθρώπινες ζωές, καταστράφηκε το εσωτερικό του ναού και πολύτιμα έργα τέχνης, χειρόγραφα και ιστορικά έγγραφα. Ο ναός είναι ρυθμού βασιλικής μετά τρούλλου. Αρχικά ήταν μονόκλιτος, ενώ αργότερα μετατράπηκε σε τρίκλιτο με το μεσαίο να είναι αφιερωμένο στην Παναγία, το δεξιό στους Αγίους Πάντες και το αριστερό στους Αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ. Το εικονοστάσιο, με την περίφημη Εικόνα της Παναγίας του Κύκκου να βρίσκεται στο μέσο, κατασκευάστηκε το 1755 και μαζί με τις εικόνες, σώθηκαν από θαύμα κατά την τελευταία πυρκαγιά του 1813.
Το μουσείο του μοναστηριού
Το Μουσείο της Ιεράς Μονής Κύκκου ιδρύθηκε από τον ηγούμενο της Μονής κ. Νικηφόρο και εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 1998. Σ' αυτό εκτίθενται άγιες εικόνες, ιερά σκεύη, ξυλόγλυπτα, άμφια, κεντήματα, χειρόγραφα, παλαιοί χάρτες και πολλά άλλα εκθέματα της πολιτιστικής παράδοσης του τόπου. Μερικά από τα εκκλησιαστικά είδη που συλήθηκαν κατά το παρελθόν και διοχετεύτηκαν στο εξωτερικό, αγοράστηκαν σε πλειστηριασμούς και επαναπατρίστηκαν. Ο εκθεσιακός χώρος είναι πλούσια διακοσμημένος έτσι ώστε να εκφράζει την αίγλη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας με την οποία είναι άμεσα συνδεδεμένη η ιστορία του μοναστηριού. Είναι εμπλουτισμένο με ξυλόγλυπτες διακοσμήσεις και επιχρυσώσεις, λιθανάγλυφα και τοιχογραφίες ενώ ξεχωρίζουν τα μοναδικά εξαιρετικά αντικείμενα που είναι κατασκευασμένα από χρυσό, άργυρο, σμάλτο, ελεφαντόδοντο, μετάξι, πορφύρα, μαργαριτάρια και άλλους πολύτιμους λίθους.
Η εικόνα της Παναγίας του Κύκκου
Η εικόνα της Παναγίας του Κύκκου αγιογραφήθηκε από τον Απόστολο Λουκά και απεικονίζει την Παναγία να κρατά με το δεξί της χέρι το Χριστό. Το 1576 η εικόνα επικαλύφθηκε για πρώτη φορά με αργυρή και επίχρυση πλάκα και επικαλύφθηκε ξανά το 1795. Το πρόσωπο της Παναγίας είναι σκεπασμένο και ποτέ δεν αποκαλύπτεται. Ένας πιθανός λόγος είναι γιατί έτσι το θέλησε ο αυτοκράτορας Αλέξιος ή άλλος λόγος είναι για να εμπνέει περισσότερο σεβασμό. Σύμφωνα με μαρτυρίες, οι μόνες περιπτώσεις που οι μοναχοί αποκάλυψαν την εικόνα ήταν σε περιόδους ανομβρίας και αφού πρώτα την μετέφεραν στη γειτονική κορφή, το λεγόμενο "Θρονί", όπου έψαλλαν σχετική παράκληση. Όμως ακόμα και τότε το έκαναν, χωρίς να βλέπουν το πρόσωπο της Παναγίας, κρατώντας Την με τρόπο ώστε να κοιτά τον ουρανό. Η εικόνα αυτή της Παναγίας της Κυκκώτισσας έγινε πολύ αγαπητή στο λαό ο οποίος την ύμνησε με πάμπολλα δημοτικά τραγούδια.
Το σημερινό μοναστηριακό συγκρότημα
Το μοναστηριακό συγκρότημα κτίστηκε σταδιακά, ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες και την οικονομική δυνατότητα γι' αυτό και χαρακτηρίζεται από αρχιτεκτονικά στοιχεία που προέρχονται από διαφορετικές εποχές. Στο κέντρο του συγκροτήματος βρίσκεται ο ναός και γύρω από αυτόν είναι κτισμένα το ηγουμενείο, το συνοδικό, τα κελιά των μοναχών, η βιβλιοθήκη, το μουσείο, οι αίθουσες υποδοχής κ.ά. Κατά τις μεγάλες Θεομητορικές εορτές που πανηγυρίζει η Μονή και ειδικά στις 8 Σεπτεμβρίου, στη γιορτή της Γέννησης της Θεοτόκου, προσέρχονται χιλιάδες πιστοί και συμμετέχουν στον μεγάλο εορτασμό. Οι περισσότεροι φιλοξενούνται σε ξενώνες, που έχουν ανεγερθεί τα τελευταία χρόνια κοντά στο μοναστηριακό συγκρότημα. Γύρω από το μοναστηριακό συγκρότημα η Μονή διαθέτει και διάφορα κτήματα, όπως η Βασιλική με εκκλησία αφιερωμένη στον Aγιο Βασίλειο, το Παραδείσι με εκκλησία αφιερωμένη στον Απόστολο Ανδρέα και η Αμπελικιά με τον τριανταφυλλώνα, από τον οποίον παράγεται εύοσμο ροδόσταγμα.