Ανδρικοί Παραδοσιακοί χοροί

Ανδρικοί Παραδοσιακοί Χοροί

Αναπόσπαστο κομμάτι των μουσικοχορευτικών παραδόσεων του ευρύτερου ελληνικού χώρου, οι κυπριακοί παραδοσιακοί χοροί αποτελούν βασική έκφανση του προφορικού και παραδοσιακού πολιτισμού της Κύπρου. Προσαρμοσμένοι στα εκάστοτε ήθη, έθιμα και στις εκάστοτε ιδιομορφίες των Κυπρίων, οι κυπριακοί παραδοσιακοί χοροί συνεχίζουν να αποτελούν μέχρι σήμερα μορφή καλλιτεχνικής και σωματικής έκφρασης, μέσο εξωτερίκευσης και επικοινωνίας συναισθημάτων και αντιλήψεων, τρόπο διασκέδασης καθώς και δραστηριότητα που προάγει τη διαμόρφωση της συλλογικής και ατομικής ταυτότητας των Κύπριων ανδρών, γυναικών και παιδιών. Συνδέονται με όλες τις σημαντικές στιγμές της ζωής των Κυπρίων, όπως τον γάμο και τις θρησκευτικές γιορτές. Το ρεπερτόριο περιλαμβάνει ανδρικούς, γυναικείους, ατομικούς ανδρικούς χορούς δεξιοτεχνίας, κωμικούς χορούς, κ.ά., με πιο διαδεδομένο χορό για τους άνδρες και τις γυναίκες τον καρ(τ)σιλαμά (αντικριστό).

Κύρια Χαρακτηριστικά

Δεν υπάρχουν καθόλου μικτοί χοροί, έχοντας, ίσως, μια μοναδικότητα ανά το παγκόσμιο. Αυτό συνέβαινε λόγω των αυστηρών ηθών, που επικρατούσαν, όπου θεωρείτο ανήθικο η γυναίκα να χορεύει με πηδήματα, καθίσματα, κτυπήματα των ποδιών και κροταλίσματα των δακτύλων. Ο Κυπριακός χορός χαρακτηρίζεται από αυτοσχεδιασμό και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι χόρευαν δύο χορευτές και κυριαρχούσε το στοιχείο της σύγκρισης και κατ’ επέκταση ο ανταγωνισμός. Οι αντρικοί χοροί είναι εύθυμοι και ζωηροί με καθίσματα και χτυπήματα, ενώ αντίθετα οι γυναικείοι χοροί είναι συνεσταλμένοι και ντροπαλοί. Στους άντρες τα χέρια είναι ανοιχτά και τεντωμένα στα πλάγια, με ζωηρή κίνηση, στις γυναίκες, αντίθετα, είναι λυγισμένα, περίπου στο ύψος των ώμων, με ρυθμικές και χαριτωμένες αντισταθμιστικές κινήσεις ισορροπίας, με ή χωρίς μαντήλι.

Ένα άλλο γνώρισμα των Κυπρίων χορευτών είναι ότι στον χορό χρησιμοποιούσαν πολλές φορές διάφορα αντικείμενα, ανάλογα με την περίσταση. Τέτοια αντικείμενα ήταν: «το δρεπάνι, το μαχαίρι, η τατσιά και το ποτήρι», τα οποία χορευόταν από ένα άτομο με ένα εντυπωσιακό επιδέξιο τρόπο. Σε σπανιότερες περιπτώσεις, χρησιμοποιούνταν ακόμα και διάφορα μαγειρικά σκευή όπως π.χ., χύτρες και κατσαρόλες.

Χαρακτηριστικό, επίσης, των κυπρίων χορευτών είναι ο τρόπος με τον οποίο αυτοί χτυπούν τα δάκτυλά τους για να κρατήσουν το ρυθμό. Είναι τα λεγόμενα «τσακρίσματα» ή «τσάκρες», που εκτός του ότι συντελούν στη ρυθμική κίνηση του χορευτή, προσθέτουν ένα ακόμα χαρακτηριστικό στο ύφος του χορού. Το «χτύπημα» των δακτύλων είναι μια συνήθεια που τη συναντούμε και σε πολλά άλλα μέρη του Ελλαδικού χώρου. Ωστόσο, οι Κύπριοι χορευτές επινοούν διάφορους τρόπους για να κάνουν ακόμα πιο εντυπωσιακό το κτύπημα. Για παράδειγμα, το «σκόνισμα» των δακτύλων από το χώμα ή από τα τακούνια των παπουτσιών τα κάνει να κτυπούν πιο δυνατά και πιο εντυπωσιακά. Όλα αυτά δημιουργούν, παράλληλα, μια άμιλλα μεταξύ των χορευτών.

Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό των κυπριακών παραδοσιακών χορών ήταν το γεγονός ότι χόρευε μόνο ένα ζευγάρι χορευτών, δύο άντρες ή δύο γυναίκες. Αφού ένα ζευγάρι χόρευε όλη τη σειρά των χορών στην συνέχεια έβγαινε άλλο ζευγάρι, αφού παράγγελναν και πλούμιζαν τους μουσικούς. Οι χοροί εκτελούνταν κατά παραγγελία κάτι που γινόταν σεβαστό από όλους. Από τα πιο βασικά χαρακτηριστικά, τόσο των ανδρικών όσο και των γυναικείων χορών, είναι ο ο αυτοσχεδιασμός και η ελευθερία που έχει ο κάθε χορευτής ‘να κάμει τα δικά του΄, χωρίς όμως να μπορεί να ξεφύγει από τον χαρακτήρα και το ύφος του χορού αλλά ούτε και από την αυστηρή κρίση όσων τον παρακολουθούν. Η ιδιαίτερη σημασία που δίνεται στον αυτοσχεδιασμό στους κυπριακούς χορούς μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε φορά χόρευαν δυο μόνο χορευτές, με αποτέλεσμα η σύγκριση ανάμεσα στους δύο να είναι αναπόφευκτη και ο κάθε χορευτής να θέλει να ξεχωρίσει με τις δικές του φιγούρες και προσόντα στον χορό. Στους άντρες το στοιχείο του ανταγωνισμού αρκετές φορές είναι πιο έντονο παρά στις γυναίκες.

Καλός χορευτής θεωρείτο εκείνος που χόρευε ‘πάνω στο βελόνι’ ή ‘σε ένα μάρμαρο’ (δηλαδή που μπορούσε να χορέψει σε μικρό, περιορισμένο χώρο), αυτός που ‘χόρευε με το πάτημα του βιολιού’ ή ‘που πατά στον χρόνο’ (δηλαδή αυτός που είχε μουσικότητα και καλή αντίληψη του ρυθμού) και κυρίως, αυτός που μπορούσε να πρωτοτυπήσει, να ‘κάνει τα δικά του’.

Περιστάσεις χορευτικής έκφρασης

Μέχρι τη δεκαετία του 1970 και στο πλαίσιο της παραδοσιακής, αγροτικής κυρίως, κοινωνίας οι άνδρες χόρευαν στα ‘τραπέζια’ (γλέντι) του γάμου, στα πανηγύρια, τις γιορτές και σε γλέντια στα καφενεία, στ’ αλώνια, ή όπου αλλού μαζευόταν μια παρέα ανδρών.

Την ευκαιρία να χορέψουν στα πανηγύρια είχαν οι άνδρες. Στο πλαίσιο των πανηγυριών γινόντουσαν γλέντια ενώ σε ορισμένα ξακουστά πανηγύρια, όπως αυτό της Παναγίας της Ιαματικής στον Αρακαπά, μαζεύονταν ‘χορευταράδες’, όπως ο πολύ γνωστός Βυρωνής (Βύρωνας Γεωργίου) από το Πραστειό Κελλακίου ή παλαιότερα ο Δαμιανός από τα Λεύκαρα με την παρέα του, και χόρευαν στις καλύφες (πρόχειρα στημένα καφενεία) και ο κόσμος μαζευόταν για να τους παρακολουθήσει και να τους θαυμάσει.

Οι άνδρες είχαν επίσης ευκαιρίες να χορεύουν και στα καφενεία, όπου συνήθως διασκέδαζαν. Σε διάφορες γιορτές, ιδιαίτερα όταν υπήρχαν οργανοπαίκτες, στήνονταν διασκεδάσεις από τους μερακλήδες. Υπάρχουν αναφορές, ειδικά για το χωριό Καμινάρια, όπου το Πάσχα στήνονταν διασκεδάσεις στα καφενεία και πήγαιναν για να χορέψουν και οι γυναίκες.

Πηγές

• http://www.unesco.org.cy/Programmes-Kypriakoi_Paradosiakoi_CHoroi,GR-PROGRAMMES-04-02-03-21,GR
• Παπανδρέου, Α. (2013). Κυπριακός Γάμος και Χορός. Λευκωσία: Power Publishing.
• Ασσιώτη, Γ. (2004) Κυπριακοί Χοροί. Ανδρικοί και Γυναικείοι (Χορογραφίες & Μουσική). Β’ έκδοση (ά έκδοση 1962). Λευκωσία: χ.ό.
• Ιακωβίδης, Αλέκος (2004) Κυπριακοί χοροί, στο Παράδοση και Τέχνη , σελ. 14-19, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Μάϊος-Ιούνιος 2004. Δημοσιεύτηκε στο ένθετο της κασετίνας δίσκων "Κύπρος - Δημοτική μουσική", Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ιδρυμα, Ναύπλιο, 1988.
• Λανίτης, Μ. (χ.η.) Οι παραδοσιακοί χοροί της Κύπρου. Βιβλιογραφική και λαογραφική ανασκόπηση. http://eknadance.cyprusnet.gr/index.php?section=689
• Μιχαηλίδης, Γ. (1946) Ανδρικοί αντικριστοί χοροί (Καρτζιλαμάδες), Κυπριακαί Σπουδαί, 10. Λευκωσία, σελ. 197-207.
• Παπαδοπούλου, Μ. (επιμ.) (2003) Θράκη – Αιγαίο – Κύπρος: Λαογραφικές Μουσικοχορευτικές Διαδρομές. Πρακτικά Συνεδρίου (Λεμεσός 7-9 Σεπτεμβρίου 2001). Λεμεσός: Λαογραφικός Όμιλος Λεμεσού.
• Παπαδοπούλου, Σ. (1993) Παραδοσιακά Τραγούδια και Χοροί της Κύπρου, Λευκωσία: Ίδρυμα Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’.